روان شناسی اینترنت

شاید هیچ اختراعی و آفرینش دیگری هم‌چون اینترنت، پرشتاب، از همان آغاز زاده شدن، چنین دگرگونی سترگی را پدید نیاورده باشد.کتمان و پنهان داشتن اینترنت و نفی و انکار آن، در دنیای داده‌ها و جهان ارتباطات امروز به شوخی و مزاح بیشتر می‌ماند تا چه رسد به آن‌که در مورد آن بتوان به فلسفه و در واقع، سفسطه‌پردازی پرداخت. باید پذیرفت که هر آفرینشی که با توده‌ی جمعیت عمومی آدمیان وابسته و همبسته باشد، اثرات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی گوناگونی اعمال می‌کند. این نکته‌ی انکارناپذیر، در مورد رسانه‌های گروهی، صدچندان است.
رادیو و تلویزیون و حتی مطبوعات، در همه جوامع حتی دموکراتیک (مردم سالار)ترین آن‌ها ـ بسته و ایدئولوژیک است و گفتمانی یک سویه و اقتدار مآبانه را با مخاطبان می‌گشاید. اما اینترنت حیطه‌های نوینی پدید آورده است که بر پایه مرزهای جغرافیایی بنیان گذارده نشده‌اند و بدین‌سان اجتماعاتی از دلبستگی‌ها و خواسته‌ها آفریده می‌شود که چارچوب‌های مرسوم را پشت‌سر می‌گذارد. در اینترنت نوعی فردیت است که حکومت می‌کند. کاربران اینترنت فضای غیر متمرکزی است که مافی هویتی همگون و یکپارچه است. با اینترنت، ابزار وجود و اعلام حضور می‌نمایند و هویت‌هایی را آشکار می‌سازند که حتی از وجودشان هم آگاه نبوده‌ایم.
«اینترنت» هم‌اکنون پس از «مطبوعات» و «رادیو و تلویزیون»، جایگاه هفتم را در رده‌بندی عوامل دگرگونی فرهنگی و روانی – اجتماعی داراست. با این حال اینترنت، تعطیل‌بردار و پایان‌ناپذیر نیست و هر کشور و جامعه‌ای هم که به چنین گمان باطلی بیندیشد، شکاف و جدایی دیجیتالی خویش را با کشورهای توسعه یافته، گسترده‌تر و ژرف‌تر می‌نماید. چنانچه در انگلستان بیش از پنچاه درصد خانه‌ها به اینترنت پیوسته‌اند و در بنگلادش حدود یک دهم درصد. شمار کاربران اینترنت در جهان، ??? میلیون نفر و در ایران، حدود دو میلیون نفر است. گفته شده که در ? سال آینده، شمار کاربران اینترنت در ایران، دست کم ده برابر می‌شود و در آغاز سال ????، به رقمی بیش از بیست میلیون نفر می‌رسد. البته طبق برنامه‌ی توسعه مدیریت امور داده‌های شرکت مخابرات، رقم ?? میلیون نفر در سال ???? میلادی و شمار ?? میلیون نفر در سال ???? میلادی (???? خورشیدی) اعلام شده است.
اینترنت همان‌گونه که پایان‌پذیر نیست، مهارپذیر هم نیست. به زودی همه‌ی کامپیوترهای همراه (La ptop) بدون نیاز به آنتن‌های بشقابی به طور مستقیم و بی‌سیم به ماهواره‌های مخابراتی مرتبط می‌شوند و Isp و Filtering و Search engine های امنیتی را پشت‌سر می‌گذارند.

گسترش اینترنت با چنان شتاب انفجارآمیزی انجام گرفت که فرصت نیافتیم گامی به پس برداریم و به این ابزار ارتباطاتی _ که آثار توانمندی بر رفتار ما بر جای می‌گذارد – ژرف‌تر بنگریم. در عین حال، اینترنت، محیطی است که در آن کاربران می‌توانند

اثرگذار و اثرپذیر باشند _ مشروط به این‌که آگاهی و پندار اندکی از چگونگی و علت دگرگونی‌هایی که اینترنت، ممکن است در برداشت‌ها و رفتار آنها پدید آورد، در ذهن داشته باشند.
از محیط شبکه‌ی جهانی وب به عنوان گونه‌ای کتابخانه، قفسه‌ی مجلات، و نیز به عنوان یک خود ناشر استفاده می‌شود. اگرچه یک سیستم فهرست‌بندی مورد رضایت نیست و کاربران به شدت از مسائل مربوط به رهیابی شکایت دارند، اما بیشتر آن‌ها می‌گویند دست‌کم در نیمی از موارد، می‌توانند به آن‌چه در جستجویش هستند، دست یابند.
از دیگر ویژگی‌های اینترنت، این است که وب به همه افراد، خدمات مطبوعاتی و انتشاراتی با نرخ بسیار ارزان ارائه می‌نماید، واقعیتی که تأثیر روانی بالقوه‌ای دارد. همچنین پُست الکترونیک به صورت یکی از محیط‌های اینترنتی بسیار مهم برای کاربران شبکه درآمده است. و هم‌اینک کاربران پست الکترونیک، آن را در کنار وب، به عنوانیکی از فن‌آوری‌های ضروری تلقی می‌نمایند.
فضای شاخص دیگر بر روی اینترنت، همایش گفتگوهای نا هم‌زمان است. این همایش‌ها، کنفرانس‌های در حال جریان است که در آن‌ها شرکت‌کنندگان، موضوعات (زنجیره‌هایی) را آغاز می‌کنند و برای هم پاسخ‌هایی می‌فرستند و گفته‌های افراد دیگر را مطالعه می‌نمایند. این جلسات از آن جهت ناهم‌زمانند که شما می‌توانید داده‌هایی پیرامون مباحث را کسب کرده، دیدگاه خود را در هرگاه از روز یا شب ارائه نمایید. بنابراین آهنگ کنفرانس‌ها ممکن است بسیار کُند باشد. تبادل نظر در مورد موضوعی واحد ممکن است روزها یا هفته‌ها ادامه ییابد.
معدودی از گونه‌های گوناگون همایش‌های بحث و گفتگو وجود دارد که به طور جزئی، جنبه‌های روان‌شناختی متفاوت دارد. یکی از آنها فهرست پستی است که گونه‌ی ویژه‌ای از نشانی پست الکترونیک و دارای مشخصه‌ی خودکار است. این فهرست، همه‌ی پیام‌های دریافتی را دوباره به سوی فردی که در جلسه‌ی بحث و گفتگو شرکت داشته، پست می‌کند. برای نمونه، ممکن است شما در صورت دلبستگی به سبک‌شناسی، بخواهید مشترک یکی از صدها فهرست پستی GENTIPSـL، که به این موضوع می‌پردازد، باشید. در چنین فهرستی مشترکات پیرامون چگونگی کاوش در مورد نیاکان خود، رهنمودهایی بیان می‌نمایند. هنگامی که مشترک فهرست پستی شوید، امکان ورود به درون صندوق پست الکترونیک شما هم فراهم می‌شود و مشترکان دیگر به همه‌ی پیام‌های فرستاده شده‌ی شما دسترسی خواهند داشت.
اینترنت با روش‌هایی شگفت‌آور بر شیوه‌ی عملکرد افراد اثر می‌گذارد. چون افراد در برقراری نخستین ارتباط، بیشتر به پست الکترونیک، سایت‌های وب، همایش‌های بحث و گفت‌وگو و کمتر به تلفن، نامه و دیدارهای رو در رو متکی هستند، در برداشت‌های اولیه، نقاب شخصیتی درون شبکه‌ای نقش عمده‌تری را – بیش از پیش – ایفا می‌نماید. چنین به نظر می‌رسد که درون شبکه (روی خط)، کمتر علاقه وجود دارد که ریزه‌کارهای آداب معاشرت و نزاکت رایج در بر همکنش‌های اجتماعی به جا آورده شود.
در اینترنت، جنسیت نسبت به سن، آسان‌تر آشکار می‌شود. شرکت کنندگان در گروه بحث تخصصی، خیلی کم از سن می‌پرسند، ولی در ایستار (موقعیت)های مناسب اجتماعی – در صورت مشخص نبودن سن و جنسیت – بی‌امان‌تر به شخص فشار وارد می‌شود که آن‌ها را فاش سازد.
شرکت‌کننده‌ای که در اتاق‌های گپ‌زنی و به گونه‌ی فردی بیگانه به گروهی می‌پیوندد، ممکن است از همان آغاز گفت‌و گو انتظار دو پرسش را داشته باشد: «چند سال دارید؟» و «زن هستید یا مرد؟» این پرسش‌های مستقیم، به طور معمول به همین شکل ناخوشایند پرسیده می‌شود. هر از چند گاهی، این کاوش یا بازجویی ممکن است کمی زیرکانه‌تر صورت گیرد. امکان دارد که هم‌صحبت بپرسد آیا درس می‌خوانید؟ و اگر چنیین است در دانشکده یا دبیرستان؟ هدف این کاوش‌ها کسب دو خیر اجتماعی ضروری است: سن و جنسییت شما. در محله‌های اجتماعی اینترنت، به کار بردن فشار برای فاش ساختن سن و جنسیت فراوان است. کاربران با همان روشنی گستاخانه‌ای که در مورد سن، جنسیت یا خاستگاه افراد پرس‌وجو می‌کنند، در مورد نژادشان به کندو کاو نمی‌پردازند.
ویژگی‌های دنیای درون شبکه‌ای تا اندازه‌ای به علت بی‌نام و نشانی و نبودن نشانه‌های دیداری و شنیداری، مجموعه‌ی گسترده‌ای از نقش‌آفرینی‌ها، فریب‌ها، گفته‌ها یا نوشته‌های نیمه‌درست و گزافه‌گویی‌ها را امکان‌پذیر می‌سازد و در همین حال ما را نسبت به عواقب‌شان هوشیار می‌سازد.
پژوهش پیرامون نامه‌های الکترونیک مبادله شده بین دانشجویان دوره‌ی لیسانس در دانشگاه دولتی نیویورک در پلاستبرگ، نشان داد که دانشجویان از این رسانه برای کاربردهای بی‌شماری استفاده می‌نمایند، ولی باز هم گذشته از هدف، سبک آن‌ها با گونه‌ای الگو سازگاری داشت. حتی دانشجویانی که هرگز از پست الکترونیک استفاده نکرده بودند، هنجارها را پرشتاب از همدیگر آموختند و پست الکترونیک را به الگویی شبه گفت و شنود تبدیل نمودند. با نگاه کردن به چندین نمونه می‌توان برخی از چارچوب‌ها و هنجارها کلی را آموخت. املاهای غلط، اشتباه‌های نقطه‌گذاری، انحراف‌ها و جملات نا‌دستوری، به طور کامل مورد پذیرش بوده و حتی خواهان بیشتری دارند. شوخی‌های خارج از نزاکت، عشوه‌گری‌ها، جناس (بازی با واپگان) و کنایه همگی معمولند.
بسیاری از بررسی‌های ارتباطات با واسطه‌ی کامپیوتر نشان داده است که بر خلاف زندگی واقعی، که در آن‌ها غالب، موقعیت افراد مشخص می‌سازد که چه کسی باید در بحث سهم و نفوذ بیشتری داشته باشد، گرایش گردهم‌آیی‌های بال واسطه‌ی کامپیوتر بر آن است که به افراد دارای موقعیت‌های پایین‌تر نیز فرصت مساوی برای مشارکت در بحث بدهد. «ساراکیسلر» و همکارانش این پدیده را در پاره‌ای از نخستین پژوهش‌هایی که در مورد بر همکنش‌های گروهی با واسطه‌ی کامپیوتر انجام گرفته بود، مشاهده کردند. از گروه‌های سه نفره خواسته شده بود تا با کار در حالت گپ‌زنی همزمان با استفاده از کامپیوتر، وضعیت پست الکترونیک ناهمزمان یا در موقعیت‌های رو در رو، در مورد مسائل گوناگونی به هم اندیشی دست یابند. آنان دریافتند که در همه‌ی گروه‌ها، یکی از افراد گرایش به چیرگی بر گروه داشت ولی این موضوع در گروه‌های با میانجی‌گری کامپیوتر، بسیار کمتر مشخص می‌شود. این پدیده? ی همترازسازی، به ویژه از آن جهت جالب است که پژوهش نشان داده است که تماس‌های میان گروهی، کمک شایسته‌ای بنماید. بنابراین کاربران در یک تصور دلنشین که موعظه و توصیه‌ای در کار نیست به خیال آزادی مطلق، احساس شخصیت می‌کنند. ممکن است افراد در اینترنت ندانند که شما به لحاظ شخصیتی چه ویژگی‌هایی دارید، ولی از این موضوع آگاهند که آیا شما خبره یا تازه کارید. بنابراین یکی از ویژگی‌هایی که در اینترنت برای تعریف و تمایز گروه‌های همبسته‌ی نخبگان به کار می‌رود، کاردانی و خبرگی یا به اصطلاح، «تخصص گرایی» است که از جمله «ایسم»هایی است که احتمالاً در اینترنت بیش از زندگی روزمره رایج است. برای نمونه در پاره‌ای از گردهمایی‌ها، آگاهی خودی‌ها از سوابق و هنجارها ممکن است خط فاصله‌ای بین پاره‌ای از گروه‌های همبسته(درون گروه‌ها) و برون گروه‌ها پدید آورد ولی در همین حال این فاصله چندان ارتباطی با نژاد، سن، جنسیت یا قومیت افراد نداشته باشد. در این گونه بحث‌ها، خرده متنی زیربنایی وجود دارد که از چشم گروه تازه‌وارد، پوشیده می‌ماند.
اینترنت از گروه ناهمگونی از افراد، پشتیبانی به عمل می‌آورد، گروهی که روز به روز ناهگن‌تر می‌شود. نامتحمل است که افراد این گروه، همانند هر انسان نرمال دیگری که در محیطی قرار گرفته باشد، یک دل ویک زبان و در همه‌ی موراد با همدیگر هم‌اندیش باشند. الگوهای ارتباط الکترونیک در اینترنت، به گونه‌ای است باز هم احتمال پیدایش هم‌اندیشی را کمتر می‌سازد. بسیار دشوار است که بتوان در شبکه، شمار زیادی ار افراد را بر آن داشت که در مورد بخش عمده‌ی هر موضوع، به هم‌اندیشی(توافق) برسند. زیرا الگوهای پیچیده‌ی ارتباط، رویدادهایی که دور از «همسایگان» شماست، را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد.