قوانین مناسب برای صنعت IT

واحد اطلا‌عات موسسه اکونومویست اخیرا در تحقیقی، میزان رقابت در صنعت فناوری اطلاعات در ?? کشور دنیا را مورد بررسی قرار داده که ایران در رده‌بندی کشورها در رتبه آخر قرار گرفته است. کشورهای آمریکا، ژاپن، کره‌جنوبی، انگلستان و استرالیا نیز در رده‌های اول تا پنجم جای گرفته‌اند که در این میان انگلستان از پیشرفت چشمگیری در این شاخص برخوردار است، این مطلب به بیان جزئیات بیشتر این تحقیق پرداخته و عوامل موثر در نتایج فوق را بازگو می‌کند. در بخش نخست این گزارش، شاخص‌های تنظیم شده از سوی موسسه اکونومیست در این رده‌بندی مورد بررسی قرار گرفت که در بخش پایانی آن نقش قوانین مناسب برای صنعت فناوری اطلاعات مورد بررسی قرار می‌گیرد. صنایع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات در بعد قانونی، به دلیل طبیعت خاص خود نسبت به دیگر صنایع، انتظارات خاص خود را از قانون دارند. چارچوب‌های قوی برای حفظ مالکیت معنوی، هم به شکل گرفتن نوآوری‌ها کمک می‌کند و هم باعث افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌شود. ایالا‌ت متحده و کشورهای اروپای غربی در تصویب و اجرای قوانین مالکیت معنوی از بقیه کشورها موفق‌تر بوده‌اند. آمریکا سخت‌ترین قوانین حق مالکیت معنوی را در دنیا دارد. این قوانین از سال ?? میلا‌دی با تشکیل شورای ملی هماهنگی اجرای قوانین حقوق مالکیت معنوی، شکل جدی‌تری به خود گرفته‌اند. در کشورهای درحال توسعه، قوانین مالکیت معنوی از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. کشور هند در سال ???? میلا‌دی و تنها پس از فشارهای شرکت‌های مختلف از جمله شرکت Nasscom اقدام به بازبینی قوانین خود برای ایجاد هماهنگی بیشتر با قوانین مالکیت معنوی سازمان تجارت جهانی کرد. قوانین مالکیت معنوی در چین، قوانین خوبی هستند، اما اجرای آنها همیشه به خوبی صورت نمی‌گیرد. عدم درک صحیح قاضی‌های چینی از این قوانین یکی از مشکلا‌ت در مسیر اجرای آنها است. اما شواهد بسیاری در دست است که دولت چین در جهت رفع این مشکلا‌ت قدم برمی‌دارد و بسیاری از صاحبنظران امیدوارند که این موانع در بلندمدت از سر راه برداشته شوند. در سال‌های اخیر در اکثر کشورها، شرکت‌های فناوری اطلاعات و نیز دیگر شرکت‌های صنایع دیگر به روش‌های تجارت آنلا‌ین روی آورده‌اند. تقویت قوانین مربوط به تجارت آنلا‌ین مانند اطلا‌عات شخصی، اسپم‌ها، امضای الکترونیکی و جرائم اینترنتی، بدون شک کمک شایانی به رشد این صنایع می‌کند. ?? کشور از ?? کشور نخست رده‌‌بندی قدرت قوانین فعالیت‌های آنلا‌ین را کشورهای اروپایی تشکیل می‌دهند. کشورهای اتحادیه اروپا با مشخص کردن چارچوبی مشترک برای امضاهای الکترونیکی و اطلا‌عات شخصی، امنیت بیشتری به فعالیت‌های آنلا‌ین می‌بخشند. مبارزه با ایمیل‌های حاوی اسپم نیز در اروپا (همانند آمریکای شمالی و آسیا) با جدیت پیگیری می‌شود. قوانین مربوط به اسپم در همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا از مدل خاصی پیروی می‌کند، اما با این حال این قوانین در برخی کشورها از شدت بیشتری برخوردارند. این کشورها همچنین پیمانی بین‌المللی برای تعریف و مبارزه با بزهکاری‌های اینترنتی ایجاد کرده‌اند که در ایالا‌ت متحده نیز به تصویب رسیده و کشورهای کانادا، ژاپن و آفریقای جنوبی نیز آن را امضا کرده‌اند اما هنوز آن را به تصویب نرسانده‌اند. اما در کشورهای دیگر مانند کشورهای خاورمیانه تقریبا هیچ قانونی در زمینه جرائم اینترنتی و اسپم‌ها وجود ندارد. نبود چنین قوانینی باعث کاهش اشتیاق شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در این کشورها می‌شود و نیز از رشد شرکت‌های فناوری اطلاعات آن کشورها جلوگیری کرده و از ورود آنها به بازارهای جهانی جلوگیری می‌کند.

حمایت از تحقیقات IT

تولید سخت‌افزار تبدیل به صنعتی کامل شده است که هدف اصلی آن تولید <کالا‌ی مناسب> است. صنایع نرم‌افزاری و خدمات فناوری اطلاعات نیز در همین سمت و سو در حال پیشرفت هستند. چین و هند کشورهایی هستند که با تولید کالا‌های باکیفیت و ارزان قیمت، راه خود را در این صنایع باز کرده‌اند اما در یک صنعت مبتنی بر کالا‌، همیشه امکان تولید کالا‌ با قیمت کمتر وجود دارد.در سال‌های اخیر محصولا‌ت سخت‌افزاری این دو کشور با رقبای جدید از روسیه، مجارستان و حتی ویتنام روبه‌رو شده‌اند. خدمات مناسب به مصرف‌کنندگان می‌تواند جدا از قیمت محصولا‌ت، در رقابت شرکت‌های فناوری اطلاعات نیز موثر باشد. فضای مناسب برای تحقیق و توسعه یکی از عواملی است که به توسعه شرکت‌های ( فناوری اطلاعاتبه ویژه شرکت‌های کوچک‌تر) کمک می‌کند و از این رو یکی از مولفه‌های تاثیرگذار بر رقابتی بودن عرصه صنعت IT است. هرچند که اطلا‌عات مربوط به این عامل از دقت چندانی برخوردار نیست و این اطلا‌عات محدود نیز باتوجه به میزان هزینه در نظر گرفته شده برای بخش تحقیق و توسعه به دست می‌آید. ژاپن، کره جنوبی و تایوان پرچمداران تحقیق و توسعه صنعت IT در دنیا هستند و آمریکا، فنلا‌ند و سوئد نیز در این زمینه از وضعیت خوبی برخوردارند. امتیاز انحصاری تولیدات در آسیای شرقی و نیز سرمایه‌گذاری گسترده بخش خصوصی، از دلا‌یل امتیاز خوب کشورهای این ناحیه در این رابطه است که عامل دوم در ایالا‌ت متحده و کشورهای اسکاندیناوی نیز حائز اهمیت است. شرکت‌های کوچک امکان افزایش قابلیت‌های خود در همه زمینه‌ها را ندارند و از همین رو برای پیشرفت بخش تحقیق و توسعه خود باید به سرمایه‌گذاری در زمینه‌هایی خاص روی بیاورند. در بعضی کشورها، برخی از بخش‌های صنعت IT به طور هماهنگ به رشد خوبی دست یافته‌اند، مانند بخش تجهیزات مخابراتی در فنلا‌ند و سوئد که شرکت‌های نرم‌افزاری بزرگ را به همکاری با خود ترغیب کرده‌اند. دولت‌های سنگاپور و تایوان با حمایت مالی از مراکز تحقیقاتی و سیستم آموزش عالی در زمینه IT به توسعه این بخش کمک کرده‌اند. سنگاپور سالانه ?? میلیون دلا‌ر به دانشکده مهندسی دانشگاه ملی خود کمک مالی می‌کند که در نتیجه در پنج سال گذشته تعداد پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با IT و نیز شرکت‌های تازه تاسیس IT به میزان ?? درصد افزایش پیدا کرده است. کمک بخش دولتی به دانشگاه‌ها، باید همراه با ارتباط خوب بین دانشگاه و صنعت (مانند ایالا‌ت متحده و کانادا) باشد تا از تحقیقات صورت گرفته به طور عملی استفاده شود. در اروپا علی‌رغم سطح مطلوب دانشگاه‌های این کشورها در زمینه IT ، به دلیل عدم استفاده از نتایج تحقیقات دانشگاهی در بخش صنعتی، استفاده بهینه‌ای از پتانسیل تحقیق و توسعه صورت نمی‌گیرد. نیازی به توضیح نیست که استفاده مطلوب از تحقیق و توسعه تنها در صورت وجود فرهنگ پذیرش ریسک ثمربخش بوده و منجر به موفقیت اقتصادی خواهد شد.

نقش دولت

دولت‌ها برای رقابتی کردن صنعت IT ، باید توازن ظریفی در رفتارهای خود ایجاد کنند. بخش دولتی باید فضای مناسبی برای تحقیق‌ها و آزمایشات شرکت‌ها فراهم کند و همچنین از تمرکز بیش از حد روی یک بخش و غفلت از بخش‌های دیگر پرهیز کند. در واقع اثربخشی نقش بخش دولتی، با فراهم کردن شرایط مساعد برای فعالیت‌های تحقیقاتی بسیار بیشتر از کمک‌های مستقیم مالی به شرکت‌ها و صاحبان فناوری‌های مختلف خواهد بود. به ویژه دخالت مالی مستقیم دولت ممکن است باعث تبعیض در رفتار با شرکت‌ها، اولویت یافتن روابط به ضوابط و به طور کلی شکل‌گیری رانت شود. از سوی دیگر، دولت می‌تواند با صرف هزینه در راه‌اندازی و توسعه بخش‌های نرم‌افزار، سخت‌افزار و خدمات به طور غیرمستقیم به رشد داخلی بازار IT کمک کند. اتخاذ سیاست‌های مناسب برای توسعه دولت الکترونیکی، راه دیگری است که می‌تواند به پیشبرد شرایط تجارت داخلی IT کمک کند. در رده‌بندی شاخص اثربخش بودن دولت بر فضای رقابتی صنعت IT ، پنج کشور از ?? کشور اول از اروپا در این فهرست هستند. ایرلند گرچه درحال حاضر در رتبه یازدهم این رده بندی قرار دارد اما سیاست‌های کلی این کشور در زمینه IT ، نمونه خوبی برای مثال زدن است. ایرلند از دهه هشتاد میلا‌دی به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی رفت و همانطور که به آن اشاره شد، با تصویب قوانین آسان در قبال شرکت‌های IT ، توانست غول‌های صنعت‌های نرم‌افزار و سخت‌افزار دنیا، مانند HP ، Dell و مایکروسافت را به سرمایه‌گذاری در بازار این کشور ترغیب کند. این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها فرصت‌های شغلی بسیاری در داخل ایرلند ایجاد کرد، بلکه با بالا‌ بردن سطح دانش متخصصان ایرلندی، آغاز کردن شرکت‌های متعلق به خود را برای این افراد، آسان ساخت. این امر در مورد صنعت نرم‌افزار از نمود بیشتری برخوردار است چرا که در این صنعت، تخصص و خبرگی در کار حتی از سرمایه مالی نیز مهمتر است. سنگاپور نیز به دلیل تلا‌ش‌های دولت این کشور برای توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد فضای مناسب برای رشد شرکت‌های IT به ویژه شرکت‌های فعال در بخش سخت‌افزار و نیز استراتژی‌های مناسب برای دولت الکترونیکی در رتبه سوم این رده‌بندی قرار دارد. همیشه این خطر وجود دارد که کمک بیش از حد بخش دولتی، منجر به تن‌آسایی فعالا‌ن صنعت IT شود. گرچه اینگونه کمک می‌تواند تجارت IT را اداره کند اما در این صورت، صنعت IT این کشور از ضعف‌های بنیادین رنج خواهد برد که این ضعف‌ها می‌توانند ضربه‌های مهلکی بر پیکره این صنعت وارد کنند. در بسیاری از کشورها، دولت بزرگترین نهاد استفاده کننده از خدمات مرتبط با IT است و از این رو، تصمیمات دولت برای به‌کارگیری این خدمات، می‌تواند تاثیر بسیاری بر عرصه تجارت داخلی داشته باشد. بخش دولتی در صورت پرداخت این هزینه‌ها به طور صحیح و در راه پیشبرد فضای تحقیقاتی، می‌تواند کمک قابل توجهی به شرکت‌های IT کند. برای نمونه، دولت می‌تواند نرم‌افزار موردنیاز خود را برای تولیدکننده مشخص کند، اما بهتر است که به جای این کار، خدمات مورد نیاز خود را (که قرار است توسط این نرم‌افزار انجام شود) به تهیه کننده توضیح دهد.

آینده رقابت در IT

با بررسی عوامل ذکر شده، به نظر می‌رسد که کشورهای حاضر درصدر رده‌بندی کلی، مانند ایالا‌ت متحده، ژاپن، کره جنوبی و انگلستان، با وجود ضعف نسبی در بعضی زمینه‌ها، جایگاه خود را در سال‌های پیش رو از دست ندهند. از سوی دیگر کشورهایی مانند چین، هند و حتی ویتنام و برزیل نیز با فعالیت در بعضی زمینه‌ها، در آینده رتبه بهتری برای خود دست و پا می‌کنند. در صورت وجود شرایط برابر قانون‌ها و کیفیت زیرساخت‌ها، این <مهارت> است که نقش تعیین‌کننده‌ای برای پیشرفت IT یک کشور ایفا خواهد کرد. استعدادها و مهارت‌های رشدیافته در یک محیط رقابتی، کلید موفقیت صنعت IT کشورها خواهد بود.