مدیریت زمان در دانشگاه مجازی

مقدمه

دانشجویان مجازی اغلب نسبت به مدت زمان مورد نیاز برای به پایان رسانیدن آموزش درون شبکه ای (Online) آگاهی ندارند. در حقیقت بر خلاف دسترسی آسان به این نوع آموزش، تحقیقات نشان می دهند که طول مدت تحصیل آن دو برابر آموزش به شیوه سنتی است (پالوف و پرات، 1999؛ گیلبرت، 2001). در نتیجه مشارکت در فرایند یاددهی- یادگیری درون شبکه ای مستلزم تعهدی عملی نسبت به آن از طرف دانشجویان و مربیان است. مدیریت زمان باید همسو و سازگار با ماهیت برنامه درسی باشد. بعضاً از مربیان خواسته می شود تا به دانشجویان در مدیریت زمان طی فرایند یادگیری کمک کنند. از این رو وظیفه آنها این است که اهمیت هر یک از سرفصلهای مطالب درسی را در جریان آموزش برای دانشجویان بیان کنند . مقاله حاضر به بررسی شیوه های بهبود مدیریت زمان در دانشگاه مجازی می پردازد .

مبانی مدیریت زمان

براساس مدیریت زمان، توصیه در هر زمینه ای مبتنی بر اهداف صورت می پذیرد. به محض اینکه اهداف و اولویتها مشخص شدند، زمان مورد نیاز برای آنها تخصیص می یابد. به این روش می توان برای شرکت دانشجویان مجازی در آموزش درون شبکه ای برنامه ریزی کرده و از ایجاد اضطراب در آنها ممانعت به عمل آورد. در این قسمت چند توصیه کلی برای دانشجویان مجازی ارائه می شود:

• اهداف باید کاملاً مشخص باشند: آموزش درون شبکه ای شیوه ای ساده و آسان برای گذراندن واحدهای درسی نیست. برآورد می شود که دانشجوی درون شبکه ای 12 تا 15 ساعت در هفته درگیر تحصیل خواهد بود (گیلبرت، 2001). در نتیجه لازم است برنامه ریزی بر اساس آن صورت گیرد.
• مشخص نمایید، چه مقدار وقت برای مطالعه درون شبکه ای در اختیار است: ارزیابی واقع بینانه از وقت مورد نیاز برای انجام وظایف روزانه همچون انجام تکالیف درسی، رفت و آمد و رسیدگی به امور خانواده حائز اهمیت است. این ارزیابی به دانشجویان کمک می کند تا از گرفتن واحدهای درسی زیاد خودداری کنند. معمولاً دانشجویان اظهار می کنند که تکالیف آنها در واحدهای درسی ثبت نام شده، به حدی زیاد است که بسا ادامه تحصیل را با مشکل روبرو می سازد.

تعیین اهداف

هنگامی دانشجوی مجازی در آموزش درون شبکه ای به موفقیت دست می یابد که اهداف مشخصی داشته باشد. ثبت نام در آموزش با هدف روشن، موجب جذابیت محیط یادگیری و ادامه تحصیل می شود. بیشتر دانشجویان مسن صرفاً به منظور اخذ گواهی یا مدرکی برای حرفه خود در آموزش درون شبکه ای شرکت می کنند. اگر چه ممکن است که دانشجویان جوان تر در راستای رسیدن به اهداف شغلی در این نوع آموزش شرکت نکنند، اما به پایان رسانیدن دوره جهت دریافت مدرک تحصیلی به خودی خود برای ایجاد انگیزه در آنها کفایت می کند. در نتیجه، دانشجویان مجازی باید تشویق شوند که برای شرکت در آموزش و نیز ارزیابی نتیجه برنامه ها، اهداف روشنی را دنبال کنند. حتی اگر دانشجویان در پی تحصیل به منظور کسب مدرک باشند، داشتن اهداف واقع بینانه همراه با تعیین اولویتها می تواند به آنها در استفاده بهینه از وقت کمک کند. برای مثال اگر هدف کلی در درس آمار که به صورت درون شبکه ای برگزار می شود، دستیابی به نمره قبولی و هدف واقعی دستیابی به فهم بیشتر از موضوعات گوناگون درس باشد، دانشجو می تواند به ارزیابی و اولویت بندی اهداف درسی اقدام نموده و سپس بر اساس یک زمان بندی منطقی برای آنها برنامه ریزی نماید. اغلب به مربیان توصیه می شود که دانشجویان خود را تشویق کنند تا در ابتدای دوره به منظور کمک به تشکیل گروه در جهت اهداف یادگیری تشریک مساعی کنند. این فعالیتها مبنای مدیریت زمان را تشکیل می دهد. لازم به ذکر است که دانشجویان در برخورد با محیط باید انعطاف پذیر باشند: آموزش درون شبکه ای در جهان واقعی صورت می گیرد، یعنی دانشجویان در محیط خود به خلق فضایی می پردازند که امکان یادگیری را فراهم می آورد. مسائل زندگی می تواند مانع از اجرای بهترین طرحها و تحقق اهداف و مقاصد شود. دانشجوی مجازی هنگامی که با مشکلی مواجه می شود، برای آنکه از درس عقب نیفتد، باید با مربی تماس گرفته و او را مطلع سازد. مربی نیز لازم است انعطاف پذیر بوده و برای فائق آمدن بر موانع و مشکلاتی که ممکن است مانع اتمام دوره تحصیلی شود، با دانشجویان همکاری نماید. البته این در صورتی است که مربی نسبت به وجود مشکل مطمئن شود. بهانه های دانشجویان برای عدم انجام تکالیف در جهان درون شبکه ای تغییر کرده است. دانشجو دیگر نمی گوید که «تکالیف را در خانه ام جا گذاشتم»، بلکه می گوید: ”رایانه ی من خراب شد“ یا ”من بر حسب اتفاق تکالیف خود را حذف کردم“ یا «تکنسینی به اشتباه هارد درایو مرا را دوباره فرمت بندی کرده است». چشم پوشی انحرافات جزیی دانشجوی مجازی در جریان کار از طرف مربی لازم است، اما در صورت تکرار بهانه ها، باید نسبت به آنها شک نمود و از دانشجویان دیگر درباره آنها سوال کرد.

تعیین اولویتها

به محض مشخص شدن اهداف می توان به اولویت بندی آنها پرداخت. دانشجویان باید بر حسب اهمیت و ضرورت اهداف، در صدد تحقق آنها برآیند. جدول مدیریت زمان وآموزش درون شبکه ای ، به دانشجویان کمک می کند تا بر حسب اهمیت کارها، به تقسیم بندی زمان بپردازند. در این قسمت به توضیح ابعاد نمودار یادشده پرداخته می شود.

فاقد اهمیت و فوریت

بسیاری از دانشجویان عنوان می کنند که برای انجام کارهایی همچون تماس تلفنی، تماشای تلویزیون و یا بازی رایانه ای نیاز به زمان بندی ندارند. این در حالی است که برای انجام هر کاری بر حسب اهمیتی که دارد، باید زمانی اختصاص داد. اگرچه به نظر می رسد که انجام کارهای یاد شده، وقت افراد را به هدر می دهند، اما برای رفع خستگی پس از یک کار روزانه، مورد نیاز است. بنابراین باید دانشجویان نسبت به این نوع کارها توجه داشته و زمانی را به آن تخصیص دهند. زیرا حتی با انگیزه ترین دانشجویان نیز نمی توانند به طور دائم به کار مشغول باشند. کارهایی از قبیل تماس تلفنی، تماشای تلویزیون و ... به ما کمک می کند که تجدید نیرو کرده و دوباره کارهای روزانه را ادامه دهیم. البته پرداختن به چنین کارهایی نباید به گونه ای باشد که مانع پیشرفت شود.

فاقد اهمیت اما فوری

فشار روانی که بسیاری از دانشجویان در طی روز تحمل می کنند، بعضاً موجب حواس پرتی آنها می شود. به گونه ای که نمی دانند دقیقاً چه کارهایی را انجام داده اند. درگیرشدن (مشغول شدن) در فعالیتهایی که دارای اهمیت نیستند، اما فوری به نظر می رسند، باعث می شوند که دانشجوی مجازی احساس کند، صرفاً در حال انجام کار کم اهمیتی بوده و کار زیادی به انجام نرسانیده است.

مهم اما غیر فوری

کار با این طبقه مشکل است، زیرا اغلب کارها تا زمانی که فوریت پیدا نکنند، به تعویق می افتند. مثلاً شروع انجام تکلیف یا نوشتن مقاله مهم است، اما اگر در انجام آنها عجله ای نباشد، فوری محسوب نمی شود. واداشتن دانشجویان به انجام همه تکالیف درسی در مدت زمانی کوتاه ممکن نیست، اما این امر در درازمدت امکان پذیر است. مثلاً انجام هر یک از تکالیف درسی به نوبت تا پایان ترم، روشی سودمند است. بدین ترتیب فعالیتهای مهم در میان موضوعات مختلف گم نمی شوند.

مهم و فوری

تعیین ضرب الاجل برای انجام کار موجب ایجاد انگیزه در بسیاری از دانشجویان می شود. مهلت زمانی مشخص شده برای ارسال تکالیف، نوشتن مقاله یا پاسخ گوئی به بحثهای درون شبکه ای، اهمیت و فوریت کار را افزایش می دهد. با این حال برای عده ای از دانشجویان تعیین ضرب الاجل خوشایند نبوده و به تشکیل گروه صدمه می زند. مثلاً اگر مهلت ارسال تکالیف را تا یک هفته تمدید کنند، در صورتی که مطابق با مهلت زمانی تعیین شده قبلی، بیشتر دانشجویان اقدام به ارسال آنها کرده باشند، ممکن است از اینکه نمی توانند از مهلت زمانی تمدید شده در جهت ارائه هر چه بهتر تکالیف درسی استفاده نمایند، ناراحت شوند. بسیاری از دانشجویان مجازی همانند دانشجویان کلاسهای حضوری، ترجیح می دهند، انجام تکالیف درسی خود را تا آخرین فرصت به تعویق اندازند که این امر مشکلاتی را در خصوص تشکیل گروه به وجود می آورد. مدیریت مناسب زمان و تعیین اولویتها در برخورد با نیازها و تقاضاهای آموزش درون شبکه ای برای شکل گیری گروه یادگیری بسیار حیاتی است. اگر دانشجویان متعهد نباشند که به مطالعات خود بیش از دیگر فعالیتهای غیرمهم و غیرفوری اولویت دهند، دیگر اعضای گروه به واسطه عدم حضور آنها دچار مشکل خواهند شد.

تخصیص وقت برای مطالعه و تعامل درون شبکه ای

گیلبرت (2001) متذکر می شود که ابزارهای موثری برای مطالعه وجود دارد، خواه آموزش به صورت درون شبکه ای باشد و خواه به شکل حضوری و رو در رو. او رویکرد پیش نگری، بررسی و بازنگری را پیشنهاد می کند. پیش نگری به معنای توجه و نگریستن به کل دوره آموزش قبل از شروع آن است و شامل خواندن و مروری بر رئوس مطالب، برنامه ریزی پیش از انجام تکالیف، نوشتن مقالات، شرکت در امتحانات و هر جلسه گفتگوی برنامه ریزی شده است. بررسی به معنای نحوه انجام تکالیف درسی و به روزبودن آن است. بازنگری، کل فرایند یاددهی –یادگیری را در بر می گیرد و شامل مرور مقالات مورد بحث و دیگر موارد به منظور آمادگی برای امتحانات و آزمونهای کوتاه جواب، نوشتن مقالات، درگیری در فعالیتهای گروهی کوچک و تمرکز بر دانش کسب شده و آموزه های پیشین می شود. برای بازنگری، دانشجویان باید به همه مواد درسی و جزوات دسترسی پیدا کنند. انجام این کار به صورت درون شبکه ای ساده تر است، زیرا عمده مواد آموزشی که در سرتاسر ترم تدریس می شود، در وب سایت برنامه درسی قابل حصول است. در هر کلاس ممکن است روش آسان برای دانشجویان حذف نکات کم اهمیت و صرفاً انجام تکالیف درسی مهم برای گذرانیدن واحد درسی باشد. اما گیلبرت بر این عقیده است که به منظور یادگیری اصولی مطالبی که تدریس می شود، دانشجویان باید به مفهوم آنچه مربی ارائه می کند، توجه کرده، اطلاعات جدید را با اطلاعات قبلی پیوند دهند و حقایق و اطلاعات کلاسی را به تجارب کسب شده در زندگی واقعی مرتبط کنند. به این ترتیب زمینه ای برای آنها فراهم می شود که به تفکر انتقادی و یادگیری عملی دست یابند. به منظور رسیدن به تفکر انتقادی در فرایند آموزش درون شبکه ای، دانشجوی مجازی باید اوقاتی را در طی هفته برای یادگیری مطالب اختصاص دهد. صرف تنها یک روز در هفته برای خواندن و انجام تکالیف درسی کافی نخواهد بود و به طور متوسط 2 تا 3 بار در هفته نیاز است که درخصوص ارسال مطالب مورد یادگیری و مراوده با گروه اقداماتی صورت گیرد. دانشجویان در زمان کوتاه قادر به پاسخگویی به همه همکلاسی های خود برای کمک به یادگیری نیستند. بنابراین دانشجوی مجازی باید برای رسیدن به یادگیری درون شبکه ای اثر بخش و کارآمد تلاش نماید. دو بعد اثربخشی و کارآمدی در خصوص انجام کارها ، را می توان در شکل یک مورد مطالعه قرار داد .

انجام کارهای کم اهمیت به شکل ضعیف

اگر دانشجویی کارهای کم اهمیت را درست انجام ندهد، اثر بخشی کمی داشته و زیاد کار آمد نخواهد بود. به جای انجام کارهای کم اهمیت دانشجو باید تلاش کند که به وظایف مهم بپردازد.

انجام کارهای مهم به شکل ضعیف

اگر کارهای مهم به شکل ضعیف انجام شوند، نشانگر اثربخشی بالا اما کارآمدی کم خواهد بود. انجام کارهای مهم به شکل ضعیف، نتیجه ای ندارد. مثلاً وقتی دانشجویی تکالیف درسی خود را با تاخیر انجام می دهد، به نتیجه سودمندی نمی رسد. برای افزایش سطح کارآمدی نیاز است که در روند انجام تکالیف، بازنگری شود. باید دانست که در این مورد نمی توان بر اساس قاعده خاصی عمل کرد و شیوه های مختلفی جهت افزایش کار آمدی وجود دارند. اما بعضاً دانشجویان اظهار داشته اند که چنین چیزی به ما گفته نشده است. انجام تکالیف زیر حد استاندارد صرفاً موجب می شود که دانشجو به ادامه فعالیتهایی بپردازد که به یادگیری اثر بخش کمک نخواهد کرد. دقیقاً همانند کلاس حضوری، ایجاد ارتباط در کلاس درون شبکه ای حائز اهمیت است و انجام تکالیف دلیل بر گرفتن نمره خوب در درس نیست.

انجام درست کارهای کم اهمیت

اگر «دانشجویی کارهای کم اهمیت را درست انجام دهد»، نشانگر اثربخشی کم و کارآمدی بالا خواهد بود. همانند انجام کارهای مهم به شکل ضعیف، انجام درست کارهای کم اهمیت، نتیجه ای در بر ندارد. بعضاً دانشجویان وقت زیادی را صرف ارائه کاری می کنند که کاملاً بی ارتباط با برنامه درسی است، و وقتی آن را به عنوان کاری غیر قابل قبول باز می گردانیم، دچار شوک می شوند. بنابراین منطقی آن است که آنها وقت خود را صرف انجام کارهایی کنند که با ارزش است.

انجام کارهای مهم به شکل درست

وقتی دانشجویان از وقت به نحوی بهینه استفاده کرده و به انجام کارهای درست بپردازند به احتمال زیاد موفق می شوند که اهداف یادگیری را تحقق بخشیده و واحد درسی خود را بگذرانند. بنابراین وقتی که آنها یاد بگیرند از وقت خود درست استفاده کنند، به همه اهداف یادگیری دست خواهند یافت. بعضی از دانشجویان در یافته اند که اگر از برنامه ریزی درستی در جهت انجام تکالیف درسی برخوردار باشند، می توانند به سطح بالای از کارآمدی و اثربخشی دست پیدا کنند. بعضی دیگر پی برده اند که برای رسیدن به حد بالایی از کارآمدی و اثر بخشی می توانند تکالیف درسی را بر حسب اولویت در طی هفته انجام دهند. وظیفه دانشجویان این است که فعالیتهای کم اهمیت را از فعالیتهای با اهمیت تشخیص داده و فقط وقت خود را برای انجام کارهای مهم صرف کنند. انجام کارها در طول هفته از متراکم شدن آنها جلوگیری کرده و دانشجویان تحت فشار روانی قرار نمی گیرند. از این رو با خونسردی بیشتری به فرایند یادگیری پرداخته و موفق می شوند.

دوری از کار زیاد

در زمان بندی تدریس موضوعات درون شبکه ای زمانی برای استراحت در نظر گرفته می شود. از آنجایی که کلاسهای درون شبکه ای به طور 24 ساعته و هفت روز هفته باز بوده و به فعالیتهای یاددهی-یادگیری می پردازند، به نظر می رسد که نیاز است زمانی برای استراحت دانشجویان و مربیان اختصاص یابد. تجربه نشان می دهد که یادگیری متراکم اثر بخش نبوده و جذابیت آموزش را از بین می برد. کلاس های درون شبکه ای مانند کلاس های حضوری از ایام تعطیلی برخوردار است . تعطیلات، فرصتی است برای دانشجویان که به انجام تکالیف و ارسال آنها اقدام کنند. این کار باعث فراهم آمدن فضای تنفس می شود، در غیر این صورت فرایند کار بسیار سخت خواهد بود. به دانشجویان و اعضای هیات علمی توصیه می شود که اوقاتی را در هفته جهت استراحت اختصاص دهند. مثلاً مربیان ممکن است به دانشجویان اطلاع دهند که جمعه ها تعطیل است. اعلام این که در آخر هفته به هیچ نامه الکترونیک پاسخ داده نخواهد شد، نیز غیر منطقی نیست. مادام که دانشجویان از قبل اطلاع یابند که مربی در زمانهای معینی در دسترس نیست، مشکلی به وجود نمی آید. دانشجویان نیز ممکن است با توجه به این مطلب برای تعطیلی خود برنامه ریزی کنند. بدین ترتیب دانشجویان و اعضای هیات علمی که در دوره های درون شبکه ای شرکت دارند، می دانند که چه زمانی به مسافرت بروند. گرچه به دانشجویان و اعضای هیات علمی توصیه نمی کنیم که برنامه مسافرت در وسط ترم داشته باشند، با این حال امکان مسافرت مرتبط با کار، یکی از مزایای آموزش درون شبکه ای است. طبق مقررات، دانشجویان و اعضای هیات علمی می توانند از قبل به یکدیگر اطلاع دهند که به دلیل مشکلی که دارند، در کلاس شرکت نمی کنند. مشکلات دانشجویان آموزش درون شبکه ای بعضاً زیاد است. به علت ”گزارش دانشجویان در مورد انباشت اطلاعات، اضطراب در مورد برقرار کردن ارتباط، نگرانی در مورد پاسخهای تاخیری در محیط غیر همزمان، رشد روز افزون کار و مسئولیت، اشکالات موجود در خصوص ورود به آموزش درون شبکه ای و پیگیری بحث“ (هاراسیم، هیتز، تلس و تروف، 1996، ص 15)، باید روش هایی جهت بر طرف کردن مشکلات آنها در نظر گرفت. بسیاری از مشکلات دانشجویان در آموزش درون شبکه ای ناشی از برخورد با مربیان تازه کار و کم تجربه ای است که تلاش می کنند، حجم زیادی از مطالب درسی را در زمان مشخص تدریس کنند. پیگیری مباحث در آموزش درون شبکه ای نسبت به کلاس یا سخنرانی های رو در رو سخت تر است. علاوه بر این از دانشجویانی که به طریقه درون شبکه ای یاد می گیرند، انتظار می رود که مطالبی را در ارتباط با محتوای درس پیدا کرده و به دیگر دانشجویان معرفی کنند. در واقع وظیفه مربی این است که رئوس مطالب درسی را مشخص کرده و مسئولیتهای یادگیری را به دانشجویان محول کند. برای این که دانشجویان دچار مشکل نشوند، به آنها توصیه می شود که به موارد زیر توجه کنند:

• صرفاً با هدف گرفتن مطالب از شبکه و ذخیره کردن آنها در رایانه خود وارد سایت برنامه درسی شوید.
• در صورت امکان، به منظور بررسی و خواندن پیامها در اوقات فراغت، آنها را چاپ کنید.
• به محض این که پیامها مطالعه و بررسی شدند، اقدام به ارسال پاسخهای تنظیم شده کنید. تصور نکنید که در محیطی غیر همزمان، پاسخهای فوری ضروری است.
• به منظور ارسال پاسخ های دقیق تر، مطالب را با برنامه ی واژه پرداز تهیه و سپس آنها را کپی کرده، به سایت برنامه درسی بفرستید. اگر فضای دیسک سخت کم باشد یا از آزمایشگاه رایانه استفاده شود، پاسخها را به دیسک فلاپی کپی و از آنجا منتقل کنید (پالوف و پرات 1999، ص 53). به حداقل رساندن استفاده از گفتگوی همزمان (چت)، شیوه دیگری برای دور شدن از مشکلات است. چالشهای برنامه ریزی در ارتباط با تعیین زمان برای جلسه گفتگوی همزمان، ممکن است تا اندازه زیادی باعث ایجاد اضطراب شود. مربی با دانشجویان در خصوص تکالیف درسی گروهی، و نحوه همکاری و همراهی با جلسه وایت بورد در ساعات اداری گفتگو می کند. وظیفه مربی است که برای دانشجویان شرایطی فراهم آورد که در جلسات گفتگو شرکت نمایند. البته در صورتی که دانشجویان امکان شرکت در جلسات گفتگو را نداشته باشند، فرصت دسترسی به اطلاعات را از دست نمی دهند. با استفاده از ابزارهای چندگانه می توانند به مطالبی که در جلسات گفتگو مطرح شده، دست یابند.

چگونگی ایجاد الزام، تعهد و مسئولیت

همان طور که گفتیم، مهارتهای مربوط به مدیریت زمان را باید همگام با آموزش درون شبکه ای مورد بحث قرار داد. از آن جایی که بسیاری از موسسات هنوز برنامه هایی در جهت راهنمایی آموزش درون شبکه ای ارائه نکرده اند، اغلب بعد از ثبت نام دانشجوی مجازی، مربی یا مشاور این وظیفه را برعهده می گیرند. مربی می تواند در ابتدای آموزش برای استفاده بهینه از وقت و ایجاد احساس تعهد و مسئولیت نسبت به قوانین و مقررات از پاره ای تمهیدات استفاده کند. اعتقاد ما بر این است که در هفته اول آموزش باید به فعالیتهایی جهت تشکیل گروه پرداخت. مثلاً ارسال معرفی نامه یا شرح حال دانشجویان، بیان اهداف و قوانین و مقررات آموزشی. این امر موجب می شود که دانشجویان درون شبکه ای نسبت به وظایف و تکالیف خود در طول ترم و همچنین اوقاتی که باید صرف آموزش کنند، آگاهی یابند. جلب توجه دانشجویان نسبت به مطالعه رئوس مطالب درسی ضروری است. بعضی از مربیان از رئوس مطالب، آزمون به عمل می آورند و بخشی از نمره درسی را به آن اختصاص می دهند. همه اینها به منظور حصول اطمینان از این که دانشجویان رئوس مطالب و انتظارات برنامه درسی را مطالعه می کنند و می فهمند، صورت می گیرد. اغلب بعد از این مرحله از دانشجویان خواسته می شود تا مقاله ای الکترونیک یا پیامی به صفحه بحث ارسال کنند و متذکر شوند که رئوس مطالب درسی را مطالعه کرده و فهمیده اند. از این رو مشخص می شود که آنها با شرایط مندرج در آن از جمله نحوه ارسال مقالات موافقند. این منجر به نوعی قرارداد یادگیری می شود، که در صورت به وجود آمدن مشکلاتی در طول ترم می توانند به آن مراجعه کنند. بعضی از مربیان معتقدند که نیازی نیست، هفته اول به فعالیت های مربوط به تشکیل گروه و توضیح نرم افزارهای آموزشی اختصاص داده شود. این امر وقت یادگیری را به هدر می دهد. با این حال اگر اهداف یادگیری واقع بینانه و حجم مطالب درسی متناسب با وقت باشند و دانشجویان با روش پژوهش در حوزه برنامه درسی آشنا شوند، از وقت برای تشکیل گروه به درستی استفاده می شود. اغلب از دانشجویان انتظار می رود تا در هفته اول، مطالب مورد بحث در هفته دوم را مطالعه کرده و نظرات خود را در خصوص محتوای درس بیان نمایند. برای مثال، اولین سوال در خصوص درسی تحت عنوان تغییر اجتماعی ممکن است، چنین باشد: درس تغییر اجتماعی چه تاثیری بر زندگی شما داشته است؟

نتیجه گیری

اطمینان از این که دانشجویان ضرورت آموزش درون شبکه ای را درک و نسبت به آن تعهد پیدا کرده اند، برای موفقیت کفایت نمی کند، اما گامی موثر جهت درگیر شدن آنها در جریان یادگیری است. جدول زیر، مسائل مورد توجه در مدیریت زمان را همراه با شیوه های بهبود آن به طور خلاصه ارائه نموده است.