چرا وایبر در ایران رشد کرد؟

معجزه دسترسی پذیری و رایگانی

حتما شما هم بعد از مناسبت های مذهبی یا ملی مثل نوروز خبری مثل این شنیده اید که چه تعداد پیامک میان ایرانیان ردو بدل شده است. شاید شما هم جزو افرادی باشید که بعد از این خبر، درآمد و سود اپراتورهای موبایل را حساب می کنید و بعد از آن در ذهنتان می بینید که چقدر در آن درآمد و سود نقش داشته اید. شاید همین محاسبه های پیامک محور، بزرگترین عامل توسعه نفوذ نرم افزار های پیام رسان در ایران باشد.
وایبر، وی چت، تانگو، کیک، لاین ، واتس آپ و ... حالا دیگر کمتر ایرانی است که روی گوشی هوشمندش همه یا حداقل یکی از این نرم افزار های پیام رسان را نداشته باشد، نرم افزارهای که کارکرد اصلی آنها پیام رسانی به صورت رایگان است و البته برای مصرف دیگری هم استفاده می شود. مثلا اکثرا امکان راه اندازی گروه دارند تا دیالوگ ها به شکل گروهی رد و بدل شود. برخی ازآنها چون وایبر امکان مکالمه رایگان را به شما می دهند.برخی چون تانگو و وی چت می توانند دیگر کاربرانی که در نزدیکی شما هستند را پیدا کنند و از این رو به نوعی ابزار دوست یابی تبدیل می شوند. برخی دیگر هم جذابیت های گرافیکی دارند مثل استیکرهایی که وایبر به تازگی منتشر کرده و باعث بالا رفتن حجم پیام های ارسالی و دریافتی د راین شبکه شده است.
نرم افزارهای پیام رسان از همان ابتدا یک نگرانی برای مسؤولان کشور بودند و همین نگرانی ها بود که سرانجام وی چت را به فیلترینگ کشاند. اصل حرف در حوزه امنیتی و اخلاقی مطرح می شود. در حوزه امنیتی این مسأله مطرح شده که با این نرم افزارها امکان ارسال و دریافت پیام به صورت نامحسوس وجود دارد که ممکن است در میان پیام ها، تلاش برای اقدام خرابکارانه هم نهفته باشد. در حوزه اخلاقی هم گفته شده وایبر و امثالهم می توانند باعث دوست یابی و دوستی هایی بشوند که از نظر اسلامی و اخلاقی مورد تأیید نیست و آسیب هایی دارد. با این حال کم نیستند افرادی که بگوییند کاهش درآمد مخابرات از پیامک و مکالمه به دلیل رایگان بودن این نرم افزارها هم حداقل یکی از دلایل اصلی مخالفت بخشی از حاکمیت با این نرم افزارهاست.
هر چه که باشد این روزها به صورت شهودی می شود بالا رفتن میزان استفاده از این نرم افزارها را در میان مردم دید و از این رو چنین سؤالی مطرح می شود که علل توسعه نفوذ این نرم افزارها را در میان مردم چه بوده است؟
دسترسی پذیری یکی از مهم ترین دلایل توسعه نفوذ است. در حال حاضر در ایران بیش از 90 میلیون مشترک تلفن همراه وجود دارد و این به معنای وجود بیش از صد میلیون گوشی تلفن همراه در ایران است . آمارها نشان می دهد نزدیک به یک چهارم این گوشی ها از زمره گوشی های هوشمند هستند که پلتفرم اجرایی نرم افزارهای پیام رسان را در اختیار دارند. از آن طرف اپراتورهای تلفن همراه تقریبا در سراسر کشور امکان بهره گیری از اینترنت را برقرار کردند. اگر چه سرعت این اینترنت بسیار پایین است اما کار را برای ارسال متون کوتاه رد و بدل شده در وایبر و دیگر نرم افزارهای پیام رسان فراهم می کند. آمارهای مخابرات نشان می دهد 50 درصد کاربران اینترنت در ایران معادل 23 میلیون نفر از اینترنت تلفن همراه وارد فضای مجازی می شوند و این یعنی می توان به آمار گوشی های هوشمند اعتنا کرد و مدعی وجود 25 میلیون کاربر در این حوزه بود (این را هم در نظر بگیرید که در همین روزها، اینترنت 3G در همه اپراتورها ارائه می شود لذا می توان به افزایش سرعت اینترنت امیدوار بود). از این روست که می توان گفت دسترسی پذیری گوشی تلفن همراه در همه جا و نیز دسترسی پذیری این شبکه ها یعنی فیلتر نبودن آنها باعث رویکرد مردم به آنها می شود.
از آن سو نباید از سهولت استفاده از چنین نرم افزارهایی هم به سادگی گذشت. استفاده از شبکه های اجتماعی چون توئیتر، فیس بوک یا حتی اینستاگرام نیاز به تخصصی ولو اندک در زمینه کامپیوتر دارد ولی در وایبر، کاربر می تواند به سادگی اقدام به انتقال یا دریافت پیام کند.
برخی از کاربران خاص هم که قبلا به آن اشاره شد باعث بالارفتن جذابیت این نرم افزارها می شود. مثلا امکان یافتن کاربرانی که در نزدیکی شما هستند فضای دوست یابی مفرحی را برای افراد ایجاد کرده یا گروه های تشکیل شده به نوعی گعده ها و میهمانی های دائمی به راه انداخته اند که برای مردمانی که حجم اعظمی از ارتباطشان در حوزه شفاهی است بسیار گرانقدر است. درعین حال شاید بتوان هر دوی این امکانات را جبران مافاتی برای تعطیل شدن اتاق های چت یاهو دانست که یکی از ضربه های مهلک به کاربران معمولی اینترنت در ایران بود. در کنار این مسائل از امکاناتی نظیر ارسال عکس و فیلم هم نباید گذشت که عملا باعث ضربه به فناوری MMS شده که مدت ها با سهل انگاری و کندی اپراتورها و نگرانی مسؤولان نادیده گرفته شد و نیز ارسال و دریافت بلوتوث در اماکن عمومی نظیر اتوبوس و مترو را هم به حداقل رسانده است. در عین حال نباید از معجزه رایگانی هم گذشت . اگر شما بتوانید با خرید یک بسته 10 هزار تومانی تا پایان ماه از ارسال پیامک و بلکه تماس تلفنی بی نیاز شوید، یک ذهن اقتصادی به شما خواهد گفت که چنین کاری انجام دهید. حتما آن 25 میلیون نفر، حداقل در روزهای سخت اقتصاد تصمیم گرفته اند از این زاویه، مقداری صرفه جویی برای خود داشته باشند.
با وجود همه این گفته ها که نوعی فضای مثبت برای کاربران است باید از آینده نرم افزارهای پیام رسان ترسید. حضور کاربرانی با سواد رسانه ای پایین باعث شده سرعت شایعه در این نرم افزارها به شدت بالا برود. از آن سو مجموعه مطالب نادرست منتقل شده در همه حوزه ها، از نجوم و پزشکی گرفته تا سیاست و دین، ذهن رصدگر این شبکه ها را به خود مشغول می کند. شاید بهتر باشد مسؤولان کشور به جای اندیشه برای فیلترینگ این شبکه ها فکری به حال تولید محتوا و البته تربیت کاربران این شبکه ها باشند، مسؤولانی که تازه به فکر رسانه بودن پیامک افتادند و می خواهند آن را قواعد گذاری کنند کمی باید به خود سرعت بدهند تا روزی نشود که مثال حضور 25 میلیون ایرانی در نرم افزارهای ارتباطی و پیام رسان، مثال شمشیر دادن به دست زنگی باشد.