بررسی تأثیر تلفن همراه بر پدیده فرهنگ و آسیب شناسی ارتباط آنها

تلفن همراه و فرهنگ : منطق تعارض

در تمامی مباحث مطرح شده در رابطه با فناوری و ابزارهای برامده از آن، نکته ای که همواره به صورت پیش فرض در نظر گرفته شده، تأثیر قابل توجه آن بر عرصه های مختلف زندگی انسان است. به احتمال زیاد مهم ترین عامل دگرگونی ابعاد مختلف زندگی انسان از دهه های گذشته تاکنون، فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی بوده که در وهله اول برساخته عطش سیری ناپذیر انسان برای آفرینش و رفع محدودیت هایش است. به یک معنا این فراگیری پرشتاب و دامنه، شیوه های غالباً معمول و شناخته شده تعامل،کنش، برقراری ارتباط و به تبع آن الگوهای فکری و حتی جسمی انسان را دستخوش تغییر کرده است.
هرچند از دیرباز چگونگی رابطه میان کیفیت زندگی و فناوری مورد توجه فلاسفه و منتقدان اجتماعی بوده، اما در عصر کنونی، زندگی انسان بدون در نظر گرفتن ارتباطش با فناوری قابل تصور نیست و رسانه های نوین به بخشی جدایی ناپذیر و بدیهی از زندگی روزمره ما بدل شده اند. به عبارت دیگر فناوری و آهنگ توسعه آن، مقوله ای مستقل بوده که درون ساختارهای مختلف، دارای ابعاد متفاوت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هویتی و در نهایت اقتصادی است. از سوی دیگر زندگی انسانی هم پدیده ای چندوجهی و متأثر از زمان و مکان و ارزش های مادی و معنوی، چه به صورت فردی و چه به صورت اجتماعی است که نمودهای روانی و درونی آن در مقایسه با ابعاد عینیو برونی آن شایسته توجه بیشتری است. در زندگی امروز در میان فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی، تلفن همراه (موبایل) نقش پررنگ تری دارد، به گونه ای که می توان آن را به عنوان ابزاری مناسب برای تحلیل فرآیند دگرگونی ای تلقی کرد که به طور هم زمان زندگی روزمره، فرهنگ و هویت افراد را شامل می شود تلفن همراه به به مثابه رسانه ای نیرومند و فراگیر که توانمندی های بالقوه و بالفعل بسیاری از اشکال و ابزارهای ارتباطی دیگر از جمله رادیو، تلویزیون، ویدئو، اینترنت و . . . را در خود دارد، به سرعت در حال گسترش بوده و ضریب نفوذ آن در سطح جهان به گونه ای است که قدرت تأثیرگذاری سایر رسانه ها را به چالش کشیده، از یک دستگاه صرفاً فنی خارج شده و برخوردار از کارکردهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شده است. بدین ترتیب گسترش سریع و فراگیر تلفن همراه پرسش هایی را در رابطه با عواقب فرهنگی و اجتماعی آن به خصوص در رابطه با تحولات عمیق فرهنگی برآمده از آن و تغییر در ادراک ها، هنجارها، ارزش ها و نحوه تعاملاتشان به وجود آورده است.
تلفن همراه، محصول دنیای مدرن و درواقع نمود بارز و عینی دنیای مدرن است که ورود آن به عرصه های زندگی فردی و اجتماعی، با خود فرهنگی جدید را به همراه دارد. این فرهنگ، فرهنگی مدرن و صنعتی است که تحمیل گر ارزش های متفاوت است و انسان به صورت ناخودآگاه آن را می پذیرد و بدان وابسته می شود. بدین گونه که این فناوری به سادگی در کردار روزمره افراد ادغام شده و شیوه انجام امور روزانه را تحت تأثیر قرار می دهد. در واقع می توان گفت که ظهور نوآوری های بزرگ با خود تغییرات اقتصادی و اجتماعی گسترده و حتی سبک زندگی کاملاً جدیدی به وجود آورده و افراد نه تنها از این فناوری برای پیشبرد مقاصدشان استفاده می کنند بلکه فناوری نیز افراد را منطبق با قواعد خاص نحوه عملکرد خود تغییر می دهد. تلفن همراه روابط اجتماعی و هویت جدیدی را خلق کرده که خود به خود فعالیت های روزمره افراد را از الگوهای تماس، فعالیت ها، دغدغه ها گرفته تا نوع کنش سیاسی و اجتماعی را هم متأثر می کند. به عبارت دیگر، ذات انحصارگر تکنولوژی، تسلیم ناپذیر و هدایت کننده سرسختی بوده که تمام مفاهیم و اندوخته های ذهنی را دگرگون می کند و برای واژه های بسیاری از قبیل شعور، تفکر، آزادی، حافظه و تاریخ معانی جدیدی ساخته که راه گریزی از ان نیست. این تکنیک دگرگون ساز حتی وقت خود را صرف آن نمی کند که این تغییرات را به آگاهی ما برساند و ما نیز فرصت آن را نخواهیم داشت در جریان این وقایع قرار گیریم و خود را به موقع از آن آگاه سازیم. در دنیایی این چنینی طبیعی است که تلفن همراه شخصیتی منحصر به فرد برای هر مصرف کننده ای بیافریند که فضای شخصی و رفتار برآمده از وی را در درون ساختار خود تعریف کند.
تلفن همراه به عنوان نماد تکنولوژی در همه ابعاد حیات بشر امروز در جریان است و به مثابه نوعی ایدئولوژی است که ارزش ها و آداب و رسوم، فرهنگ و باید و نبایدهای خود را به واسطه منطق ابزاری خود دیکته می کند و سبک هویتی جدیدی را به وجود می آورد که کاربران را به اشکال فعلی و در حال حاضر هویت و هویت یابی متصل می کند و به عنوان عضوی از یک پیکره واحد در قالب زندگی روزمره، آنها را به هماهنگی با اعمال اجتماعی و مشارکت و کنش فرهنگی نو ترغیب می کند . ابعاد استفاده از تلفن همراه که هر بعد آن به نوبه خود به یک فرهنگ و شیوه زیستن تبدیل شده، به عنوان یک مصنوع فرهنگی که امکان انتخاب های متعددی را فراهم می کند، سامان فرهنگی جامعه را هدف قرار می دهد و نگرانی های عمده ای را در رابطه با این موضوع که گسترش این گونه فناوری ها، بحران فرهنگی ای را دامن می زند که با انتقال ارزش ها و معانی فرهنگی را دچار آسیب می کند. ماحصل این رویارویی میان تکنولوژی و فرهنگ، کالایی شدن فرهنگ از یک میراث کهن اجتماعی به مصنوعات جدیدی است که به ظاهر بار فرهنگی دارند. در واقع این تلفن همراه است که در ارتباط میان دنیای جدید و قدیم، فرهنگ عام و کهن یک جامعه را در تعارض با فرهنگ ابزاری خود قرار می دهد. این پدیده گرایش به نوآوری و خلاقیت را در بستر خلوتی مستقل و فردی معنادار می کند که در عین برخورداری از خصیصه هی فردی، عنصری کاملاً اجتماعی است. بدین معنی که افراد در تعامل با دیگری و در جریان مسیر زندگی روزمره، جهان زیست خود را شکل می دهند. در یک مفهوم کلی می توان گفت که در نتیجه توسعه و گسترش روزافزون تلفن همراه و دیگر ابزارهای ارتباطی نوین، فرهنگ ماهیتی سیال و هویت خصلتی لحظه ای پیدا کرده که زمینه را برای تحمیل ارزش ها و فرهنگ های دیگر مهیا می کند و ضرورت دارد که نسبت به برقراری تعادل میان نوع استفاده از این رسانه ارتباطی و چالش های فرهنگی ناشی از فراگیری روزافزون آن چاره ای اندیشید؛ چاره ای که هم به مذاق مجذوبان این وسیله ارتباطاطی خوش بیاید و هم جامعه شناسان و کارشناسان نگران از آینده روابط اجتماعی و فردی.