تحقق دولت الکترونیک
یکی از الزامات اساسی برای تحقق دولت الکترونیکی آن است که فناوری ارتباطی و اطلاعاتی جدید جانشین جریان مکاتبات بین دولت و ذینفعان مرتبط با او شود. این مسئله علاوه بر ارتقاء کیفیت قابلیت ارتقاء را نیز افزایش می دهد.
یکی از الزامات اساسی برای ورود دولت به عصر دیجیتال آن است که فناوری ارتباطی و اطلاعاتی جدید جانشین جریان مکاتبات بین هرم دولت و دریافت کنندگان خط مشی و مشتریان خدمات دولتی شود . همکاری گسترده بین دولت و مشتریان نه تنها مساله ای مربوط به مراوده الکترونیکی است بلکه هدف کیفیت بیش تر و قابل اعتماد بودن خدمات است . تمام دولت ها در تلاش هستند تا خود را برای اقتصاد دیجیتالی و جامعه اطلاعاتی آماده کنند . طبق نظریه 'کارو' برای تحقق دولت الکترونیکی در جامعه اقدامات زیر ضروری است :
- رهبری جامعه از بالای هرم
- ایجاد بینش سازمانی
- تعهد به تامین منابع
- حمایت واقعی از تغییر و تحول
- اجرای سریع
راهکارهای دولت الکترونیکی:
در هر یک از این وجوه ، دولت الکترونیکی باید کمک رسان و اهرمی برای ارتقای سطح خدمات باشد . به همین دلیل در کلیه فعالیت هایی که در این راستا صورت می گیرد، باید راهکارهای زیر در نظر گرفته شود :
ساده سازی نحوه ارایه خدمات به مشتریان و تسهیل دسترسی به آنها
بهبود کارآیی و اثربخشی دولت از طریق حذف لایه ها و سطوح مدیریتی
تسهیل دسترسی مشتریان به اطلاعات از این طریق که مشتری مداری جایگزین بوروکراسی اداری شود .
بهبود وضعیت پاسخگویی به مشتریان و تضمین پاسخگویی در خصوص نیازهای آنان
ساده سازی فرآیندهای کسب و کار موسسات ، کاهش هزینه ها از طریق یکپارچه سازی و حذف سیستم های زاید
ایجاد بینش نتیجه گرایی در دولت
افزایش میزان خلاقیت از طریق به کارگیری روند بخش خصوصی در امور دولتی
در این بحث، مشتری یا ذینفع می تواند هر یک از مردم ، بخش خصوصی و یا حتی دیگر سازمان های دولتی باشد .
خلق دولت الکترونیک
یکی از مهمترین فرصتهایی را که فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی پیش روی ما قرار میدهند، امکان استفاده از این فناوری برای مهندسی مجدد معماری دولت وقابل دسترس تر،کارآمدتروپاسخگوترساختن آن است.
استفاده از این نوآوریها در فرآیند اداره امور جامعه،موجب پدیدار شدن واقعیتی به نام دولت الکترونیک شده است.
امروزه عوامل مختلفی دست در دست یکدیگر دادهاند تا دولتها را وادار به تجربه شکل جدیدی از اداره ی جامعه بکنند.انتظارات افراد در مورد خدمات و محصولات و نیز نحوه و کیفیت ارائه آن به طور روزافزون در حال تغییر است و دولت نیز باید پاسخگوی این نیازها و انتظارات باشد. آنان خواهان این هستند که ساعات کار موسسات دولتی افزایش یابد و هر زمان که خواستند بتوانند کارهای خود را انجام دهند، در صفها معطل نشوند، خدمات باکیفیت تری دریافت کنند، خدمات و محصولات ارزان تری به دستشان برسد و مواردی ازاین دست که پاسخگوترین شکل دولت برای این انتظارات در حال حاضر دولت الکترونیک است. دولتها همچنین برای جذب سرمایه، کارگران ماهر، گردشگران و سایر موارد با یکدیگر در رقابت هستند و بدین منظور به امکانات جدیدی نیاز دارند که دولت الکترونیک این امکانات را فراهم می کند.
دولت الکترونیک برای کیفیت خدمات رسانی به شهروندان، فرصتهای خوب زیادی را ایجاد میکند. شهروندان قادرند به جای چند روز یا چند هفته ظرف چند دقیقه یا چند ساعت اطلاعات یا خدمات مورد نظر خود را دریافت کنند.
شهروندان، شرکتها و سازمانهای وابسته به دولت می توانند بدون ستخدام وکلای دادگستری و حسابداران ،گزارشهای خواسته شده را دریافت کنند. کارمندان دولت می توانند به سادگی و به صورت کارآمد مانند کارکنان دنیای تجارت امور خود را انجام دهند. یک استراتژی موثر در زمینه استقرار دولت الکترونیک به بهبودهای قابل ملاحظهای از قبیل موارد ذیل در دولت منجر خواهد شد:
- تسهیل خدمت رسانی به شهروندان.
- حذف ردههایی از مدیریت دولت (کوچک سازی اندازه دولت)
- تسهیل اخذ اطلاعات و خدمات توسط شهروندان و شرکتها و همچنین سازمانهای وابسته به دولت.
- تسهیل فرآیندهای کاری سازمانها و کاهش هزینهها از طریق ادغام و حذف سیستمهای اضافی و موازی
عوامل ایجاد دولت الکترونیک
عوامل متعددی زمینه این امر را فراهم میسازد که همگی ناشی از رشد فناوری و پیچیدهتر شدن زندگی بشر میباشد. دولتها برای پاسخ به این پیچیدگی ناگزیرند که اقدام به ایجاد دولت الکترونیک نمایند.
- رشد فناوری به ویژه فناوری اطلاعات
- سرمایهگذاری بنگاههای اقتصادی در بخش فناوری اطلاعات و تطبیق آن با نیازها و شرایط خویش
- رشد استفاده از اینترنت و عادت کردن مردم به استفاده از آن
- تغییر انتظارات شهروندان و بنگاههای اقتصادی
- فشارهای ناشی از رقابت جهانی شدن
اینک بطور خلاصه اشارهای به عوامل فوق میکنیم. فناوری امروزه با نرخی فزاینده و بصورت تصاعد هندسی در حال رشد میباشد. فناوری اطلاعات، نماد عصر حاضر میباشد و در واقع میتوان آن را فناوری عصر حاضر نامید. این فناوری بنا به نظر دانشمندان و اندیشمندان این رشته با سرعتی نمایی در حال رشد میباشد.
به عنوان مثال، قانون مور در این زمینه میگوید که قدرت محاسباتی رایانهها در هر 18 ماه دو برابر میشود. قانون متکاف بیان میدارد که میزان رشد یک شبکه به میزان توان دوم استفاده کنندگان از آن شبکه میباشد. یا قانون گیلدرز میگوید مسیرهای ارتباطی (شبکهها) هر 12 ماه 3 برابر میگردند.
همانگونه که از مثالهای فوق برمیآید سرعت رشد فناوری اطلاعات بسیار زیاد میباشد و این امر در تمامی پدیدهها از جمله دولت و موسسات دولتی تاثیرات شگرفی بر جای میگذارد. بنگاههای اقتصادی سرمایه گذاری کلانی را در زمینه اطلاعات به عمل آوردهاند و بخش عمومی نیز در پاسخگویی به شرایط کنونی و کم کردن شکاف بین بخش خصوصی و دولتی ناگزیر از سرمایهگذاری در این زمینه میباشد. به عنوان مثال سرمایه گذاری شرکتهای آمریکایی در زمینه فناوری اطلاعات از کمتر از 10% در سالهای گذشته به میزان 50% در حال حاضر رسیده است و به دلیل سرمایه گذاریهایی که در این زمینه شده هزینه مبادلات بانکی به میزان 3% هزینه مبادلات بانکی معمولی کاهش یافته است.
انتظارات افراد نیز در مورد خدمات و محصولات و نحوه و کیفیت ارائه آن بطور روز افزون در حال تغییر است و دولت نیز باید پاسخگوی این نیازها و انتظارات باشد. مردم خواهان آن هستند که ساعت کار موسسات دولتی افزایش یابد و آن هر زمان که خواستند بتوانند کارهای خود را انجام دهند، در صفها معطل نشوند، خدمات با کیفیت بالاتری دریافت نمایند، خدمات ومحصولات ارزانتری به دستشان برسد و مواردی از این دست که پاسخگوترین شکل دولت برای این موارد و انتظارات در حال حاضر دولت الکترونیک میباشد.
دولتها برای جذب سرمایه، مشاغل و اشتغال، کارگران ماهر، گردشگران و موارد دیگر با هم در رقابت میباشند که دولت الکترونیک این امکانات را برای آنها فراهم میآورد.
جهانی شدن نیز دولتها را وادار میسازد تا به منظور فروش کالا و خدمات خویش و همچنین صدور فرهنگ و شناساندن خویش به سایر فرهنگها و تمدنها اقدام به تاسیس دولت الکترونیک نمایند.
مراحل پیاده سازی دولت الکترونیکی :
کشورهایی که امر پیاده سازی دولت الکترونیکی را شروع کرده اند ، بنا به تجربه ، مراحل ضروری این کار را از قرار زیر دانسته اند :
- اطلاع رسانی : اطلاعات مورد نیاز در اختیار مشتریان و کاربران قرار داده می شود . مانند اطلاعات لازم برای کسب مجوز شکار یا صدور گواهینامه رانندگی
- ارتباط یک طرفه : فرم های الکترونیکی ، مشخص ترین وجه این مرحله است . سازمان ها، فرم ها را به صورت های مختلف در اختیار متقاضیان قرار می دهند ، اما کاربران پس از گرفتن فرم ها باید به روش سنتی برای پرکردن و ارسال آنها اقدام کنند .
- ارتباط دوسویه : کاربران می توانند نه تنها فرم ها را دریافت کنند ، بلکه به صورت آنلاین آنها را هم پر کرده و ارسال کنند . البته در این مرحله ، برخی عملیات مانند تعاملات مالی یا تعیین هویت متقاضی هنوز به روش سنتی صورت می گیرد .
- تراکنش ها و تعاملات : تمامی فرآیندها و عملیات از ابتدا تا انتها با توجه به امکانات به صورت الکترونیکی انجام می شود . در این مرحله تمامی وجوه دولت الکترونیکی باید پیاده شده باشد .
مشکلات دولت الکترونیکی :
دولت الکترونیکی با وجود مفهومی ساده ، مشکلات زیادی برای دولت ها دارد . مشکل اصلی در روش طراحی نیست بلکه ارایه خدمات به روش مناسب ، معضل اول دولت هاست . دولت ها باید به عنوان یک مجموعه ، قادر باشند اطلاعات دیجیتالی را به خوبی دریافت کنند و زمینه های فنی لازم را برای ارتباطات واحدهای مختلف کشوری با همدیگر ، و همکاری بخش خصوصی و دولتی فراهم سازند . مشکل دیگری که وجود دارد ، فرهنگ و ذهنیت مردم است . تغییر ذهنیت و فرهنگ سنتی در مورد استفاده از خدمات ، هزینه زیادی خواهد داشت . فراهم کردن فضای مناسب ، دورنگه داشتن آن از استفاده های نامناسب ، و فقدان تخصص لازم در انجام تغییرات سریع در فناوری اطلاعات از مشکلات دیگر به حساب می آید .
دومین معضل اساسی دولت ها ، ایجاد روش های قانونی مناسب برای تجارت الکترونیکی است ، چون دنیا در حال حاضر به طرف اقتصاد جهانی دیجیتال حرکت می کند . با این وضعیت ، هرگونه مغایرت قانونی در تجارت های بین المللی بیش تر نمود پیدا می کند . در این مسیر ، دولت ها با مشکل مربوط به مالیات بر تجارت الکترونیکی و نحوه کنترل آن ، امضای الکترونیکی قراردادهای تجاری و کنترل بر برنامه های رمزنویسی قوی موجه هستند
سومین معضل اساسی دولت ها که به نوعی یک مشکل بالقوه به حساب می آید ، نیازمندی روزافزون به دموکراسی و عدم استفاده دمکراتیک از سیستم های دیجیتالی است . با افزایش اقتصاد دیجیتالی ، فناوری از دیدگاه دموکراتیکی ، خنثی یا از آن به غلط استفاده می شود و در نتیجه تنوع را از بین برده و مردم را تشویق می کند تا بر اساس روش های جدید جهانی تعامل کنند.
روند توسعه دولت الکترونیک در ایران
اولین موضوع اساسی در پیاده کردن یک دولت الکترونیک, اثبات برتری های فن اوری اطلاعات وارتباطات از طریق مثال های محکم و اساسی است بطریقی که تمامی شهروندان بتوانند با دلگرمی همکاری کرده و مهمتر از همه خود را درگیر کنند.اصول و مرام اینکار در گرو این حقیقت است که دولت الکترونیک در واقع یک فرصت قابل توجه و حیاطی برای کشورهای درحال توسعه مانند ایران در خصوص پیشبرد و بهبود ساختار عملکرد های دولتی,میسر ساختن کارائی و کاهش فاصله موجود با کشورهای توسعه یافته می باشد.