نگاهی به پورتال ملی ایران

در تعریف «پورتال» که در فارسی به آن «درگاه» می‌گویند اینطور آمده است: «پورتال مجموعه‌ای از سیستم‌های ترکیبی است که کار یافتن اطلاعات را برای کاربران ساده می‌کند.» به عبارت دیگر پورتال‌ها، سایت‌هایی هستند که کاربران اغلب در مراجعه به اینترنت اول به سراغ آنها می‌روند و به کمک این سایت‌ها به سرویس‌ها و اطلاعات مورد نظرشان دسترسی پیدا می‌کنند. در پورتال‌ها اغلب همه نوع اطلاعات و سرویس اینترنتی پیدا می‌شود. از اخبار گرفته تا سرویس‌های ایمیل، انجمن‌ها و گروه‌های اینترنتی، خرید و فروش اینترنتی، اطلاعات طبقه‌بندی شده، اتاق‌های گفتگو و موتور جسنجو.
تعریف دانش‌نامه ویکی‌پدیا درباره پورتال که به آن اشاره اینطور کامل می‌شود: «هدف از تمامی این برنامه‌ها تنها ایجاد آسودگی و ایجاد حس اجتماع برای کاربران است و ایجاد این اعتماد در کاربران که به جای این که در سراسر وب به دنبال اطلاعات بگردند و به تنهایی تکه‌های پازل را پیدا و سوار کنند از پورتال استفاده کرده و سفر خود را از آنجا آغاز کنند. بنابراین در این حالت پورتال یک سرویس با ارزش را برای جلوگیری از هدر رفتن وقت کاربران فراهم می‌کند.»
بدون شک معروف‌ترین سایت با این ویژگی‌ها در بین کاربران فارسی زبان، سایت یاهو است. یاهو که صفحه خانگی بسیاری از کاربران اینترنتی است امکانات گسترده‌ای به مخاطبانش ارائه می‌دهد که فقط اشاره به آنها یک مقاله جداگانه را می‌طلبد. پورتال‌های متعدد جهانی و ایرانی که در سال‌های اخیر راه‌اندازی شده‌اند هنوز نتوانسته‌اند برای ایرانی‌ها جای یاهو را بگیرند و به استناد آمارهای «الکسا»، سایت یاهو پرمراجعه‌ترین سایت در بین کاربران ایرانی است.
اقبال بالای کاربران ایرانی به پورتال‌های جهانی از جمله یاهو و استفاده گسترده از خدماتی نظیر سرویس ایمیل و گروه‌های اینترنتی، طبیعی بود که ایرانی‌ها را هم به فکر راه‌اندازی سایت‌های مشابه بیندازد تا بخشی از این ترافیک عظیم را نسیب خود کنند. در این میان اول بخش خصوصی بود که بازی را شروع کرد و بعد نوبت به دولت رسید که طبق معمول با تاخیری چند ساله وارد این عرصه شود. ورودی که پرسروصداتر از بخش خصوصی بود، اما ظاهرا دستاورد و نتیجه آن تاکنون کمتر از حد انتظار بوده است.

سه «پورتال ملی» برای یک «ایران»

اولین‌بار چند سال پیش بود که یکی از معاونان سازمان صداوسیما از راه‌اندازی پورتال ملی توسط این سازمان خبر داد. مصاحبه آن مقام مسئول و بودجه کلانی که برای راه‌اندازی پورتال ذکر کرده بود (?? میلیارد تومان) سروصدای زیادی به‌پا کرد و انتقادات فراوانی در بین کارشناسان برانگیخت. البته هیچ‌وقت مشخص نشد که سرانجام این طرح و بودجه‌ای که ظاهرا صرف آن شده است به کجا رسیده و چند ماه بعد تنها اعلام شد سایت ایرن‌سیما (www.iransima.ir) که آرشیو بخشی از برنامه‌های صداوسیماست بخشی از این طرح بوده است.
اگر از ادعاهای عجیب و غریب مسئولان فنی سازمان صداوسیما بگذریم که گاه و بیگاه در گفتگوهای‌شان وعده راه‌اندازی پورتال‌های ملی با بودجه‌های کلان را مطرح می‌کنند، جدی‌ترین پورتالی که دولت به‌طور مستقیم تاکنون راه‌اندازی کرده «پورتال ایران» است. شهریورماه سال ???? بود که رسانه‌ها با پوشش خبری گسترده از راه‌افتادن پورتال ملی ایران (www.iran.ir) خبر دادند. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که از طرف هیئت وزیران متصدی راه‌اندازی پورتال واحد دولت الکترونیکی بود، اجرای پورتال را انجام داد.
هر چند مطوعات همان‌روزها از وجود سایت دیگری در داخل دولت خبر دادند که آن هم عنوان پورتال ملی را یدک می‌کشید. ظاهرا سایت دیگر زیر نظر معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری به آدرس (www.Iranmardom.ir) پیش از سایت پورتال ایران راه‌اندازی شده و فعالیت می‌کرده است. به این ترتیب شمار پورتال‌های مدعی «ملی» بودن در ایران به سه می‌رسد.
دراینجا نگاهی دقیق‌تر به پورتال ملی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌اندازیم که این‌روزها حدود هشت ماه از شروع به فعالیتش می‌گذرد و ظاهرا جدی‌ترین پروژه دولت در زمینه پورتال‌هاست.

افتتاح پورتال «ملی»تر ایران

راه‌اندازی پورتال ایران در شهریورماه با شدیدترین انتقادات از جانب کارشناسان و رسانه‌های غیردولتی همراه بود. محصول ارائه شده در سطحی بود که برخی از آن به عنوان یکی از کارهای ضعیف دولتی در حوزه فناوری اطالاعات در سال‌های اخیر یاد کردند. در واقع آنچه به عنوان پورتال ملی در سطح رسانه‌‌ها مطرح شد سایت ساده‌ای بود که لینک‌های مفید فارسی اینترنت را گردآوری کرده بود. برخی به‌کنایه عنوان «لینکدونی ملی» یا «لینکستان ملی» را توصیف‌کننده بهتری برای سایت ‌دانستند.
صفحه اول سایت ظاهر فریبنده‌ای داشت. عناوین پرشماری از قبیل بانکداری الکترونیکی، پلیس و انتظامات، خودرو و حمل و نقل، زمین و مسکن، مشاهده و پرداخت قبوض و خدمات پستی، بیننده را در نگاه اول امیدوار می‌کرد که بالاخره سایتی مناسب در حوزه دولت الکترونیکی راه‌اندازی شده که همه این خدمات را به‌صورت آنلاین و یکپارچه ارائه می‌کند. اما فاصله این امیدواری تا ناامیدی تنها یک کلیک بود. تمام عناوینی که به آنها اشاره شد، نه بخش‌های مختلف سایت که تنها صفحاتی بودند که در آنها تعدادی لینک گردآوری شده بود. مثلا در صفحه بانکداری الکترونیکی لیست بانک‌های کشور به همراه آدرس وب‌سایت آنها قرار داد شده بود! در بخش پلیس و انتظامات، لینک سایت‌های مربوط به نیروی انتظامی، در بخش آب‌وهوا لینک به سایت سازمان هواشناسی و به همین ترتیب!
اما عبدالمجید ریاضی، معاون فناوری اطلاعات در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، تنها دو روز پس از افتتاح پورتال ملی در مقام دفاع برآمد و از حدود یک میلیون نفر مراجعه به این سایت در عرض دو روز خبر داد. همچنین در پاسخ به انتقادات روزهای نخست نسبت به وضعیت پورتال ملی گفته می‌شد که این امکانات فاز اول پورتال است و به زودی دستگاه‌های دولتی ملزم به ارایه ‌بخشی از سرویس‌های خود در این سایت خواهند شد.

پورتال ایران در چه حالی است؟

هشت ماه از زمان راه افتادن پورتال ملی ایران زمان خوبی برای قضاوت در مورد این پروژه پر سروصدای دولتی است. به نظر می‌رسد وعده‌های مطرح شده در مورد استقبال گسترده کاربران از این سایت و همچنین ارائه خدمات سایر دستگاه‌های دولتی به صورت یکپارچه از این سایت هنوز در سطح قابل قبولی تحقق نیافته است.
آمار جدیدی در مورد تعداد بازدیدکنندگان این سایت و همچنین جایگاه آن نسبت به سایر سایت‌های فارسی به‌صورت رسمی منتشر نشده است، اما به کمک برخی ابزارهای اینترنتی می‌توان به جایگاه تقریبی این سایت در بین کاربران ایرانی پی برد. آمارهای سایت «الکسا» نشان می‌دهد رتبه سایت ایران.آی‌آر در بین کاربران ایرانی ??? است. یعنی پورتال ملی ایران حدودا پانصدمین سایت اصلی مورد مراجعه کاربران ایرانی است. هرچند آمار ابزار «الکسا» به‌طور دقیق وضعیت سایت‌ها را نشان نمی‌دهد و گاهی از خطا برخوردار است، اما حتی با پذیرش احتمال درصد خطایی بالا هم به هیچ‌عنوان چنین جایگاهی نمی‌تواند شایسته سایتی باشد که عنوان «پورتال ملی» ایران را یدک می‌کشد.
همچنین مقایسه این سایت، با سایت‌های تقریبا مشابهی که وضعیت «شبه پورتالی» دارد هم نشان می‌دهد که ایران.آی‌آر در میدان رقابت با اینگونه سایت‌ها هم هنوز توفیق چندانی نیافته است. نموداری که در این صفحه مشاهده می‌کنید به کمک ابزار «الکسا» ترسیم شده است و وضعیت رشد سایت ایران.آی‌آر طی شش ماه گذشته در مقایسه با سه سایت «شبه پورتال» ایرانی دیگر (گویا، آفتاب و تبیان) را نشان می‌دهد. تصویر به اندازه کافی گویاست و احتیاجی به شرح بیشتر ندارد.

شروع ارائه خدمات الکترونیکی آنلاین

وعده ارائه خدمات دولت الکترونیکی به صورت یکپارچه در پورتال ملی هنوز هم تحقق نیافته است. هرچند به‌تازگی پورتال ایران با همکاری شرکت پست جمهوری اسلامی، سازمان بورس اوراق بهادار و وزارت آموزش و پرورش بخش‌هایی برای ارائه خدمات الکترونیکی آنلاین در سایت راه‌اندازی کرده است. براین اساس کاربران اینترنتی می‌توانند از طریق پورتال ایران با ارائه شماره تلفن،‌ از کدپستی‌شان مطلع شوند. همچنین با دانستن کدپستی محل سکونت می‌توانند به فهرست بانک‌ها و یا مدارس موجود درآن منطقه پستی دسترسی پیدا پیدا کنند. ارائه شاخص‌های اصلی بازار بورس اوراق بهادار در زمان فعالیت پست هم از دیگر خدمات جدید پورتال ایران است.
بخش‌های فوق امکانات مناسبی هستند و در روند تکمیل پورتال ملی قدمی رو به جلو محسوب می‌شود. اما این خدمات تنها نمونه‌های بسیار کوچکی هستند از آنچه یک پورتال ملی می‌تواند و باید ارائه دهد.

پورتالی که هنوز «لینکستان» است

از ویژگی‌های اصلی هر پورتال را یکپارچگی در ارائه خدمات و ایجاد تمرکز برای دسترسی به سرویس‌های گوناگون می‌دادند. اگر قرار بود تنها لینک‌های دیگر سایت‌های دولتی در این سایت قرار داده شود، همان عنوان کنایه‌آمیز «لینکستان ملی» بیشتر برازنده آن بود و نه «پورتال ملی».
اگر در شروع به کار پورتال ملی ، فرصت محدود دو ماه برای راه‌اندازی پروژه می‌توانست بهانه‌ای نسبتا قابل قبولی برای توجیه نواقص کار محسوب شود، حالا پس از گذشت قریب به هشت‌ماه نمی‌توان به راحتی از کنار کاستی‌های برطرف نشده این پروژه ملی گذشت. همانطور که اشاره شد در ماه‌های اخیر چند بخش کوچک برای ارائه خدمات الکترونیکی مستقیم از طریق سایت راه‌اندازی شده است، اما سرعت تکمیل سایت و راه‌اندازی فازهای وعده داده شده بسیار پایین است و با این اوصاف ممکن است کامل‌ شدن پروژه پورتال ملی ده‌ها سال طول بکشد.